"Roman okumaktan çok keyif alıyordum. Aslında ne bulursam onu okuyordum. Lise sona kadar, matematikle ilgileneceğim hiç aklıma gelmemişti."
-Meryem Mirzahani Matematiğin en prestijli ödülü Fields madalyasını aldığında Guardian’a verdiği röportajda böyle demişti Meryem Mirzahani. Birçok dahi bilim insanı gibi o da başarılarla dolu hayatına başarısızlıkla başlamış, ortaokuldaki matematik öğretmeni onun matematiğe karşı yeteneği olmadığını söylemiş, böylece uzaklaşmıştı matematikten Mirzahani."O yaşlarda başkalarının hakkınızda ne düşündüğü çok belirleyici oluyor" diyor aynı röportajda. Matematiğe tekrar ilgi duymaya abisinin sorduğu bir soruyla başlıyor ve o günden sonra bu ilgisini bir daha kaybetmiyor.
1'den 100'e kadar ardışık sayılarının nasıl toplanacağını sormuş abisi Mirzahani'ye, çözümü için de "Gauss" isimli matematik dergisini işaret etmiş. "O zaman ilk defa, kendim çözememiş olsam da bir sorunun çözümüyle mutlu olmuştum." sözleriyle açıklıyor dergideki çözümden ne kadar etkilendiğini. İran'da büyüyen Mirzahani, 1994'te kendisini matematik konusunda sürekli motive eden arkadaşı Rüya Beheşti ile lisede okul müdürünün kapısına dayanıp Uluslararası Matematik Olimpiyatları'na katılmak istediklerini söylemişler. Okul müdürü daha önce hiç kadınların katılmadığı olimpiyatlara katılmak isteyen bu iki genç kadın için ilk önce biraz çekingen davranmış, sonra neden olmasın demiş ve o andan itibaren desteğini hiç çekmemiş. Mirzahani 42 puanın 41'ni alarak altın madalyayı, Beheşti ise gümüş madalyayı İran'a kazandırmış. Bir sonraki sene 42 puanın tamamını alarak kazanmış altın madalyayı Mirzahani. Üniversiteyi Tahran'da tamamlayıp Doktora için ABD'deki Harvard Üniversitesi'nin yolunu tutmuş. Doktora danışmanı Curtis McMullen'e (kendisi de bir Fields madalyası sahibi) göre teknik becerilerinin yanında güçlü bir araştırmacı da olan Mirzahani yıllarca ilerleme kaydedilememiş problemleri çözme yeteneğiyle öne çıkmış. Tabi Meryem Mirzahani de olsanız matematik kolay bir alan değil, "10 yıldır uğraştığım problemler var" diye de ekliyor röportajında.
2008 yılında 32 yaşında Stanford Üniversitesi’nde profesör oluyor Mirzahani. 37 yaşına geldiğinde ise hayatının en önemli başarısını kazanıyor. 1936’dan beri düzenlenen Uluslarası Matematçiler Kongresi’nde verilen Fields madalyasını alıyor genç yaşında. Başarılı bir matematikçinin “matematiğin Nobel’i” sayılan ödülü kazanmasının ötesinde bir ilki gerçekleştiriyor Meryem Mirzahani. 54 kez verilen bu madalyanın ilk kadın sahibi oluyor. Mirzahani kadın matematikçilerin matematik dünyasında öne çıkamamasının nedenini “genetik” sebeplerle açıklayan bilim(!) insanlarına müthiş bir ders veriyor. Ödülü aldıktan sonra şu harika cümleleri kuruyor:
“En büyük ödül, hah işte buldum dediğim andır. O an şuna benzer: Bir tepenin en üzerindesiniz ve aşağıda her şeyi çok net görüyorsunuz... Matematikle uğraşmak şu demek: çok uzun bir yürüyüşe çıktığınızı farz edin, ama ne yolun ucu belli ne de gideceğiniz yol ve sonu... Elinizdeki tüm bilgileri kullanarak yolunuzu bulmaya çabalıyorsunuz, ama şansınız varsa çıkış yolunu buluyorsunuz. İnanıyorum ki, gelecek yıllarda birçok kadın bu tür ödülleri kazanacak...”
Matematik ve bilim dünyasının ayarlarıyla oynuyor Mirzahani bu ödülle. Ulusal Matematikçiler Birliği Başkan Yardımcısı Christiane Rousseau ödülü Mirzahani’nin kazanmasını “olağanüstü, sıradışı” olarak değerlendiriyor, 20. yy başında Fizik ve Kimya Nobel’inin ödülünü kazanan Marie Curie ile karşılaştırıyordu. Oxford Üniversitesi'nde uygulamalı matematik öğreten Profesör Alison Etheridge de ödülün Mirzahani'ye verilmesinden büyük bir sevinç duyduğunu ifade ederek şunları söylüyor: "Kadınlar artık matematikte çok önemli başarılar elde ediyorlar. Bu ödülle de kadınların başarısı taçlandırılmış oldu."
Cebir, kalkülüs, kompleks analiz ve hiperbolik geometri, Teichmüller teorisi gibi çok çeşitli matematik alanları ve teknikleri Mirzahani'nin çalışma alanıydı. Topolojiyle de oldukça ilgilenen Mirzahani'nin çalışmalarını anlatmaya elbette bizim donanımımız yetmez. Kendisine Fields madalyasını kazandıran çalışması ise Riemann Yüzeyleri'ni temel alıyor. Riemann geometrisine yaptığı sıra dışı katkılarla kazanıyor ödülü. Karmaşık sayılarla analiz edilen yüzeylerin kendine özgü muhtemel geometrilerini haritalayarak ortaya çıkan yeni alanları hesaplayan Mirzahani'nin kızı, annesinin resim yaptığını sandığını belirtiyor. Meryem Mirzahani 15 Temmuz 2017'de, yakalandığı kanser hastalığı sebebiyle hayata gözlerini yumdu. Yaşadığı 40yıla; birçok başarı, ezber bozan hikayeler ve Fields'in ilk kadın sahibi ünvanını sığdırdı. Ondan geriye kalan ise onun deyimiyle çözmek istediği çok daha zorlu problemler, uzunca düşünmek istediği matematik teknikleri ve kendisinin "ressam" olduğunu düşündüğü küçük kızı kaldı. Meryem Mirzahani, yakın dönemin en önemli kadın matematikçisi olarak 8 Mart Dünya Emekçi Kadınlar Günü'ne özel hazırlanan sayıda yer bulmayı çokça hak eden bir yaşam öyküsüne sahip. Maalesef bu tür öyküler bilim dünyasında kendine pek yer bulamıyor, bizim temennimiz pek çok kadın bilim insanının Meryem Mirzahani'nin hayallerinden birini gerçekleştirerek bilim dünyasının ezberlerini bozabileceği.